Зикр намудан ба маврид аст, ки ҳоло дастгирии соҳибкорӣ ва дар навбати аввал соҳибкории истеҳсолӣ-инноватсионӣ бо дарназардошти нақши басо муҳим доштанаш дар таъмини рушди босуботи иқисодиёти кишвар ва ноил гардидан ба ҳадафҳои стратегӣ, аз ҷумлаи самтҳои асосии фаъолияти сохтору мақомоти давлатӣ муайян гардида, дар ин самт пайваста тадбирҳои мушаххас андешида мешаванд.
Аммо бо вуҷуди ин, шароити пешгӯйинашавандаи ҷаҳони муосир ва то рафт авҷ гирифтани рақобатҳои шадиди тиҷоратию иқтисодӣ тақозо менамояд, ки ба масъалаҳои таҳлилу арзёбии фаъолияти соҳибкорӣ, бахусус, соҳибкории истеҳсолӣ ва мутобиқ намудани раванди рушди он ба талаботи замони имрӯза, аз ҷумла тавассути омӯзиши таҷрибаи кишварҳои дар ин самт муваффақ боз ҳам таваҷҷуҳи бештар зоҳир карда шавад. Зеро маҳз дар ҳамин замина рақобатпазир гардонидани иқтисоди миллӣ, ки бевосита дар асоси рушди бахши хусусӣ ва соҳибкорӣ муайян гардидааст, имконпазир мебошад.
Бинобар ин, пеш овардани таҷрибаи фаъолияти баъзе кишварҳое, ки бевосита дар заминаи таъмини рушди соҳибкории хурду миёна ва калон дар бахшҳои гуногуни иқтисодиёт ба дастовардҳои назаррас ноил гардида истодаанд, муҳим мебошад.
Дар робита ба ин масъала дар барорбари таҷрибаи дигар мамлакатҳои пешсаф, аз ҷумла таҷрибаи бою ғании кишвари Ҳундустон ва бо дарназардошти имкониятҳои ҷойдошта истифодаи он дар кишварро мисол овардан мумкин аст.
Бояд таъкид намуд, ки дар ин кишвар ҳадафи асосии рушди иҷтимоии соҳибкории хурд на васеъ намудани табақаи синфи миёна, балки коҳиш додани сатҳи камбизоатӣ тавассути афзоиши шуғли пурсамар ба ҳисоб меравад.
Дар ин самт, таъмини устувории фаъолияти соҳибкории хурди саноатӣ, натанҳо ҳамчун самти афзалиятноки фаъолият, балки ҷузъи муҳимми рушди соҳаҳои саноат, ба шуғли пурсамар фаро гирифтани аҳолӣ ва афзоиши маҳсулоти саноатии ба содирот нигаронидашуда, муайян гардидааст.
Тибқи таҳлилҳо ҳоло 95 дарсади корхонаҳои санаоти Ҳиндустонро корхонаҳои хурди саноатии дар бахши хусусӣ фаъолияткунанда ташкил намуда, саҳми онҳо чун соҳибкори хурд дар ҳаҷми умумии истеҳсол ва содироти маҳсулоти саноатӣ 35-40 дарсадро ташкил медиҳад.
Ногуфта намонад, ки танҳо дар давоми солҳои 2023-2024 дар Ҳиндустон беш аз 185 ҳазор ширкатҳо сабти ном гардида, аз онҳо 23 дарсадаш бевосита ба соҳаи саноат рост меояд. Ба андешаи мо, чунин вазъ агар аз як тараф аз сатҳи рекордии таъсиси ширкатҳо дарак диҳад, аз ҷониби дигар баёнгари мавҷуд будани инфрасохтори зарурӣ, бархӯрдории васеӣ субъектҳои соҳибкорӣ аз имтиёзу сабукиҳои ҷойдошта дар ин кишвар дарак медиҳад.
Дар ин ҷо, бо мақсади рушди устувори фаъолияти соҳибкории хурди саноатӣ беш аз 6 марказҳои рушди соҳибкории инноватсионӣ, 52 марказҳои илмию техникӣ, 17 стансияҳои озмоишӣ муҷаҳҳаз бо ду маркази сертификатсияи маҳсулот, 58 марказҳои ҳамгироии рушди саноат, 75 марказҳои таълимию истеҳсолӣ, 20 марказҳои соҳавии рушди техналогияҳои истеҳсолӣ, 60 бизнес-инкубаторҳои техникӣ, 26 паркҳои илмию техникӣ бо фарогирии 9 марказҳои таъмини барномавӣ ва 348 минтақаҳои рушди иқтисодӣ фаъолият доранд.
Тадбиқи сиёсати давлатӣ дар ин самт, танзим ва ҳамоҳанг намудани фаъолияти соҳибкории хурду миёна дар мамлакати зери таҳқиқ қарор гирифта, тавассути Вазорати корхонаҳои хурду миёна ва калон (Ministry of Micro, Small and Medium Enterprises) амалӣ гардида, дар сохтори он Корпаратсияи миллии дастгирии соҳибкории хурд, ки ҳадафи асосиаш мусоидат ба ташкили корхонаҳои нави истеҳсолӣ ва дар ин замина таъмини рушди саноатӣ кишвар мебошад, ҳамчун ҷузъи асосии он ба ҳисоб меравад.
Дастгирии васеъи рушди фаъолияти соҳибкории хурд, пеш аз ҳама соҳибкории инноватсионӣ тавассути мусоидат ба ҳалли масъалаҳои зерин, аз ҷумлаи самтҳои муҳим ва афзалиятноки фаъолияти Вазорати мазкур мансуб меёбад:
- Мунтазам ҳавасманд гардонидани раванди фаъолияти инноватсионӣ ва таъмини кафолати моликияти зеҳнӣ, инчунин таъмини кафолати тиҷоратикунонии маҳсулоти инноватсионӣ;
- Дастгирии васеи рушди минтақавии коргоҳу корхонаҳои хурд ва ҳамгроии онҳо бо корхонаҳои миёна ва калон, бахусус, дар заминаи кластерҳои соҳавӣ;
- Мусоидати комил дар самти таъмини корхонаҳои хурд бо воситаҳои молиявӣ, баланд бардоштани тахассуси кормандон, мукаммалгардонии сифати истеҳсоли маҳсулот ҷиҳати инкишофи ҳамаҷонибаи имкониятҳои содиротӣ.
Дар Ҳиндустон тақвияти мунтазами рақобатпазирии бахши миллии соҳибкории хурд ва дастгирии фаъолияти инноватсионӣ дар соҳаҳои ба содирот нигаронидашуда, бахусус, дар заминаи ҳаллу фасли чунин масъалаҳо, ҳамчун вазифаи асосии фаъолияти ҳукумати ин кишвар муқаррар гардидааст:
- Татбиқи сиёсати ягонаи қарздиҳии имтиёзнок ба рушди соҳибкории хурди инноватсионӣ тавассути институтҳои гуногуни молиявӣ ва муассисаҳои бонкӣ;
- Сармоягузории лоиҳаҳои инноватсионӣ, навсозӣ ва барқароркунии тарҳҳои техникӣ, инчунин инкишоф ва мукамалгардонии инфрасохтор дар соҳаҳои хизматрасонӣ;
- Таъмини дастрасии бемамонияти субъектҳои соҳибкории хурду миёна ва калони дорои имкониятҳои гуногун бо инфрасохторҳои истеҳсолӣ;
- Бунёд ва мусоидат ба шабакаҳои муосири лабараторӣ ҷиҳати гузаронидани озмоишу санҷишҳо, назорати сифат ва сертификати маҳсулот;
- Ба таври васеъ тарғибу ташвиқ намудани роҳу усулҳои муосири раванди идоракунии корхонаҳо ва дар ин замина мунтазам баланд бардоштани тахассуси шахсони идоракунанда, бахусус, дар муассисаҳои таълимии махсусгардонидашуда.
Дар ин мамлакат бо мақсади дастгирии фаъолияти коргоҳу корхонаҳои истеҳсолӣ ва дар ин асос баланд бардоштани сатҳи рақобатпазирии онҳо тавассути васеъ амалӣ намудани барномаҳои зерин таваҷҷуҳи махсус зоҳир карда мешавад, аз ҷумла:
- «Барномаи кӯмаки молиявӣ ҳангоми аз худ намудани техналогияҳои нав»;
- «Баланд бардоштани сатҳи рақобатпазирии коргоҳу корхонаҳои бо хатҳои нави технологӣ фаъолияткунанда»;
- «Мусоидат дар таъмини гузариш ва мутобиқ намудани корхонаҳо ба меъёру стандартҳои дар сатҳи байналмилалӣ эътироф гардида».
Боиси қайд аст, ки дар Ҳиндустон кластерҳо дар рушди коргоҳу корхонаҳои хурди саноатӣ, бахусус, таъминот бо хатҳои нави технологӣ тавассути муҳттаҳидсозии онҳо нақши барҷаста доранд.
Тибқи маълумоти Созмони Милали Муттаҳид оид ба рушди саноат (UNIDO) ҳоло дар ин кишвар зиёда аз 2 ҳазор кластерҳо фаъолият намуда, аз онҳо 388 ададаш бевосита ба рушди соҳаи саноат нигаронида шудааст. Маҳз дар ҳамин замина, беш аз 60 дарсади маҳсулоти содиротӣ ва истеҳсоли баъзе аз маҳсулотҳои алоҳида ҳато то 90 дарсад дар ин мамлакат бевосита аз ҳисоби кластерҳо таъмин карда мешавад.
Бино ба иттилои маркази миллии Ҳиндустон оид ба хуҷҷатҳои илмӣ (INSDOC) ҳоло дар 14 шаҳрҳои бузурги ин мамлакат 80 адад кластерҳои ҳаҷман бузург амал намуда, дар онҳо беш аз 23 ҳазор корхонаҳои хурди саноатӣ, аз ҷумла 6900 адад корхонаҳои хурди ба содирот нигаронидашуда муттаҳид буда, фаъолияти самаранок доранд.
Таъмини рушди кластерҳо дар заминаи таҳия ва татбиқи босамари барномаҳои марбут ба ин самт ба роҳ монда шудааст. Тибқи маълумот айни замон дар ин кишвар дар заминаи мутаҳҳидсозии коргоҳу корхонаҳои хурди инноватсионии саноатӣ барномаи мақсадноки рушди кластерҳо (Micro & Small Enterprises-Cluster Development Programme (MSE-CDP) амал намуда, ҳадафи асосии пеш аз ҳама, навсозии технологӣ ва баланд бардоштани сатҳи рақобатпазирӣ ва даромаднокии корхонаҳои дар доираи кластер фаъолияткунанда иборат мебошад.
Тавассути барномаи мазкур коргоҳу корхонаҳои хурди инноватсионии дар соҳаи саноат фаъолияткунанда дар баробар ҳалли дигар масъалаҳо бо воситаҳои молиявии имтиёзнок таъмин гардида, ба рушди устувори фаъолияти инноватсионӣ дар соҳаҳои техникии бахшҳои зиёди соҳаҳои саноати ин кишвар мусоидати комил хоҳад кард. Илова бар ин, бо мақсади дастгирии васеъи коргоҳу корхонаҳои хурди саноатӣ бо қарзҳои дарозмуҳлат Бонки махсусгардонидашудаи рушди корхонаҳои хурди саноатӣ амал менамояд.
Тибқи маълумот танҳо дар соли 2023 ҳаҷми дасгирии давлатии молиявии ширкату кохонаҳои милии хусусӣ ва хориҷии истеҳсолии дар соҳаҳои афзалиятнок фаъолияткунандаи ин кишвар беш аз 1 млрд. долларро ташкил намудааст.
Дар маҷмуъ, манзури мо аз пеш овардани таҷрибаи ғании кишвари зери таҳлил қарор гирифта, аз он иборат аст, ки дар заминаи имкониятҳои мавҷуда истифодаи баъзе аз таҷрибаҳои ин кишвар, бахусус, дар самти низоми қарздиҳии имтиёзнок, ҳавасмандгардонии раванди фаъолияти инноватсионӣ ва таъмини кафолати ҳуқуқи моликияти зеҳнӣ дар асоси дастгирии самараноки давлатии ҳифзи ҳуқуқи муаллиф, мусоидат ба дарёфти бозор дар сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва ҷаҳонӣ тавассути устуворгардонии тамоми сохторҳои давлатии марбут ба соҳа, фаъолияти шарикони рушд ва бахши хусусӣ дар татбиқи сиёсати ҳамоҳангшуда дар соҳаи тиҷоратӣ ва таҳияи стратегияи маркетингӣ барои Тоҷикистон ба манфиати кор хоҳад буд.
Дар баробари ин, татбиқи низоми протексионӣ вобаста ба ҳимояи бозори дохилӣ ва дастгирии субъектҳои соҳибкории хурду миёнаи дар соҳаҳои афзалиятноки саноатӣ фаъолияткунанда, барои кишвар мо аз манфиат холӣ нест. Қобили қайд аст, ҳоло ҳифзу ҳимояи протексионии корхонаҳои хурди саноатӣ дар Ҳиндустон натанҳо тавассути муқаррар намудани меъёрҳои баланди боҷи воридотӣ ва ҷорӣ намудани маҳдудиятҳои воридотӣ, балки бо роҳи ҳифзи рақобат амалӣ гардида, ҳамчун омили муҳим дар таъмини рушди корхонаҳои хурди саноатӣ ба ҳисоб меравад.
Нуктаи муҳимми дигар аз он иборат аст, ки Ҳиндустон, бахусус, дар самти истеҳсол ва содироти маҳсулоти заргарӣ тавассути корхонаҳои хурди саноатӣ таҷрибаи ғанӣ дорад. Бинобар ин, дар заминаи ба роҳ мондани ҳамкориҳои судманд, мо имкон дорем, ки бо истифода аз мавҷудияти ашёи хоми фарохи ватанӣ дар ин самт аз таҷрибаи мамалкати зикргардида ба таври васеъ истифода намоем.
Наҷмуддинов М.С.
н.и.и., мутахассиси пешбари
Раёсати таҳлили ва ояндабинии
масъалаҳои соҳибкорӣ ва бахши хусусӣ
