Ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳоло ба чандин мушкилоти глобалие мубтало гардидааст, ки баррасии онҳо арзёбии арзишҳои илмиро аз дидгоҳҳои гуногун тақозо менамояд. Вобаста ба ин андеша, агар нигоришҳои матбуотро натиҷагирӣ намоем, маълум мегардад, ки ҳанӯз дар аввали садаи ХХ бархе аз олимону коршиносон бо дидгоҳи экологӣ пешгӯйӣ намуда буданд, ки дар оғози ҳазорсолаи навин инсоният ба як тоифа балоҳое рӯ ба рӯ мегардад, ки амсоли он дар таърихи тамаддун беназиранд. Ковид–19 ба ин мисоли шуда метавонад. Далел бар ин андеша он аст, ки ин беморӣ дар кӯтоҳтарин муддат бештар аз 200 давлати дунёро фаро гирифт. Имрӯз вируси онро гарчанде 900 озмоишгоҳи илмию тадқиқотӣ таҳлилу таҳқиқ намоянд ҳам, вале то ҳол нисбат ба он ба ягон хулосаи аниқ наомадаанд. Аз ин ҷиҳат, онро “пандемия” ном мебаранду халос. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тамоми тадбирҳоро андешид, ки паҳншавии ин бемориро дар қаламрави кишварамон пешгирӣ намояд. Новобаста аз ин, дар кишвари мо имрӯз ин беморӣ доираи хурдеро фаро гирифта истодааст. Ҳоло аз нигоришҳои матбуоти илмию даврӣ бармеояд, ки ин бемории нави садаи ХХI буда шояд ягон фард, дар кураи Замин аз вай эмин буда натавонад. Алҳол чунин андеша роиҷ гардида истодааст, ки Коронавирус аз байн намеравад, вале он “худӣ” мешавад. Дар чунин ҳолат, вазифаи асосии мутахассисони касбӣ як дараҷа шиддатан паст гардондани сатҳи фарогирии он мебошад. Чӣ бояд кард? Доир ба ин масъала агар матбуоти кишвари хешро дар қиёс бо матбуоти кишварҳои ҳамсоя таҳлилу таҳқиқ намоем, равшан мегардад, ки аз ибтидои ангезиши ин беморӣ то ба ҳол натавонистанд, ки асолати ин вирусро барои ҷомеа баҳри таскин намудани аҳолӣ ба таври возеҳу омиёна баён намояд. Ба инобат нагирифтани мавҷудияти ин омил алҳол боиси ба таҳлука афтидани мардум гашта истодааст, ки он метавонад минбаъд барои кишварамон мушкилоти зиёдеро ба бор орад.
Баъдан, ин беморӣ дар сатҳи илмҳои вирусология, иммунология, микробиология, биологияи молекулавӣ, ситогенетика, ситология, биологияи одам, эмбрология ва ғайра таҳлилу таҳқиқ карда мешавад. Аммо дар Тоҷикистон феълан гурӯҳҳои тарғиботию ташвиқотӣ дар самти пешгирии ин беморӣ на аз ҳисоби мутахассисони ҳирфавии ин соҳаҳо, балки аз ҳисоби ғайримутахассисон ба роҳ монда шудааст, ки ин омили коргузорӣ имкон медиҳад, ки дар байни аҳолӣ боз ин беморӣ бештар паҳн гардад. Матлаб аз овардани ин далел он аст, ки алҳол дар Тоҷикистон ду донишгоҳи тиббӣ, қариб даҳ коллеҷ ва якчанд муасиссаи илмию соҳавии соҳаи тандурустӣ фаъолият менамоянд. Бахусус, ҷалби донишҷӯйи курсҳои болоии соҳаи тиб ба онҳо имкон медиҳад, ки таҷрибаомӯзиҳои тахассусии хешро дар сатҳи баланд гузаронида, тафаккури зеҳнияти худро доир ба муборизаҳои биологӣ бедор намояд.
Сониян, айни замон воқеияти таҷрибаи рӯзгор собит менамояд, ки Тоҷикистон ҳеҷ гоҳ дар алоҳидагӣ имкон надорад, ки як дараҷа шиддати паҳншавии ин бемориро дар ҳудуди хеш паст гардонад. Ин омилро Ҳукумати Тоҷикистон ба инобат гирифта, аз кишвари Ӯзбекистон мутахассисони касбии ин соҳаро ҷалб намуд. Дар ин замина муколамаҳои тахассусӣ бо давлатҳои дигар низ ба роҳ монада шудааст. Ахиран, ҳоло дар кишварҳои ҷаҳон вирусҳои КОВИД-19, 18, 17, 16 ва ғайра паҳн шуданд, вале то ҳол муайян карда нашудааст, ки дар кишвари мо кадом навъи ин вирус паҳн шуда истодааст. Гарчанде ин фарзия бо тамоми паҳлуҳояш собит нашуда бошад ҳам, аммо алҳол таҷрибаи рӯзгор нишон медиҳад, ки ин вирус дар кӯдакон бемориҳои шиддатан мураккабро ангезиш медиҳад. Дар ҷунин вазъият, моро лозим меояд, ки раванди ангезиш, густариш, пешгирӣ ва бартарафсозии ин мушкилотро аз нигоҳи касбӣ аз рӯзҳои аввал ба роҳ монад.
Хуллас, сабақи ин вирус моро водор менамояд, ки насли ояндаи хешро ба омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ ҳидоят намоем. Дар ин замина пешниҳод менамоям, ки дар заминаи озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ….” бахши омӯзиши асарҳои публистӣ ва илмию оммавӣ дохил карда шавад. Маҳз омӯзиши ҳамин асарҳои публистию илмию оммавӣ имкон медиҳад, ки хонандагонро ба омӯзиши илмҳои табиатшиносӣ ҳидоят намоем.
Ҳасан АСОЕВ,
коршиноси масоили
экологӣ
